Το προφίλ του ευαίσθητου

Τι θα λέγαμε αν μαθαίναμε ότι ο ευαίσθητος άνθρωπος δεν υπάρχει, ότι ο αναίσθητος μπορεί να είναι απλώς ψύχραιμος και ότι ο συναισθηματικός συγκινείται πιο πολύ επειδή σκέφτεται τον εαυτό του και όχι τους άλλους; 

Όλοι θεωρούμε τους εαυτούς μας και τους γύρω μας λιγότερο ή περισσότερο ευαίσθητους και ανάλογα με την κουλτούρα μας, τις εμπειρίες μας, τις προσλαμβάνουσές μας, τις αρχές της οικογένειάς μας, τα βιώματά μας κ.λπ. θεωρούμε το χαρακτηριστικό αυτό της προσωπικότητας καλό, επιθυμητό ή αντίθετα δείγμα αδυναμίας, αφέλειας κ.λπ.

Ποια είναι όμως η γνώμη των ειδικών; Ποια χαρακτηριστικά έχει ένας ευαίσθητος άνθρωπος, ποια ένας συναισθηματικός και ποια ένας αναίσθητος (όπως συχνά χαρακτηρίζουμε όποιον συγκινείται σπάνια ή δυσκολεύεται να εκφράσει τα όσα πιθανώς νιώθει);

Από την άλλη πλευρά, εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει να μάθουμε αν τελικά γεννιόμαστε ή γινόμαστε όλα τα παραπάνω, κατά πόσον μπορούμε να καλλιεργήσουμε ή όχι την πιθανή μας ευαισθησία και βέβαια πώς μετράμε το πόσο ευαίσθητοι είμαστε τελικά.

1. Ο ευαίσθητος δεν υπάρχει

Αν η παραπάνω φράση μάς φαίνεται ακατανόητη και ατυχής, αρκεί ίσως να εξηγήσουμε καλύτερα ότι ο όρος ευαισθησία στην ψυχολογία δεν υπάρχει, τουλάχιστον όχι όπως τον αντιλαμβανόμαστε όλοι εμείς. Αντίθετα, οι επιστήμονες όταν μιλάνε για ένα ευαίσθητο άτομο περιγράφουν μια πολύ συγκεκριμένη και σχετικά συχνή παραλλαγή του φυσιολογικού που αφορά περίπου έναν στους πέντε ανθρώπους.

Τα χαρακτηριστικά μάλιστα του ευαίσθητου αυτού ατόμου, που έχει γεννηθεί με πιο ευαίσθητο νευρικό σύστημα, γίνονται αντιληπτά από την παιδική ηλικία, αφού πρόκειται για παιδιά που ξεχωρίζουν, καθώς είναι ντροπαλά, κλεισμένα στον εαυτό τους, τρομάζουν εύκολα, ενοχλούνται από τα πολύ έντονα ερεθίσματα, όπως είναι π.χ. η επαφή της ετικέτας της μπλούζας στο γυμνό τους δέρμα, το να έχουν λερωθεί, οι θόρυβοι, οι μυρωδιές κ.ά., παρατηρούν προσεκτικά τις αντιδράσεις των άλλων και δείχνουν ευαισθησία στα συναισθήματά τους, ακόμα και όταν οι άλλοι δεν μιλάνε γι' αυτά αλλά φαίνονται στο πρόσωπό τους, και επίσης κάνουν πολλές ερωτήσεις σχετικά με τα συναισθήματα. Πολλές φορές μάλιστα οι γονείς παρατηρούν ότι τα παιδιά αυτά είναι λίγο σαν να διαβάζουν το μυαλό τους.

Κατά κανόνα, έχουν υψηλό IQ, καλή αίσθηση του χιούμορ, έχουν καλή σχέση με την τέχνη (μπορούν να κρίνουν και να εκτιμήσουν πολύ σωστά τα έργα τέχνης). Επιπλέον, έχουν ανάγκη να κλείνονται συχνά στον εαυτό τους και επιζητούν κάποιες ώρες την απομόνωση, δεν τους αρέσουν οι συγκρούσεις, οι φωνές, οι εντάσεις και οι καβγάδες και αποφεύγουν τις βίαιες κινήσεις. Άραγε, όμως, είναι καλό ή κακό να είναι κάποιος ευαίσθητος; Αυτό έχει να κάνει με την κουλτούρα, τις αρχές μας, τις πεποιθήσεις της οικογένειάς μας. Σε κάποιους πολιτισμούς η ευαισθησία είναι θεμιτή, ενώ σε άλλους -όπως ο δικός μας- θεωρείται αδυναμία.

2. Υπάρχει όμως ο συναισθηματικός

Οι ειδικοί εξηγούν ότι κατά πάσα πιθανότητα όταν μιλάμε για την ευαισθησία στην πραγματικότητα αναφερόμαστε σε αυτό που οι ειδικοί χαρακτηρίζουν ως συναισθηματισμό. Ο συναισθηματικός άνθρωπος είναι αυτός που δεν αντέχει την κριτική (αυτό έχει να κάνει βέβαια και με την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του και το πόσο καλά και σίγουρος νιώθει με τον εαυτό του), τις συγκρούσεις και τις συναισθηματικές εξάρσεις των άλλων. Κάποιοι άνθρωποι είναι συναισθηματικοί σε όλα τα ζητήματα, ενώ κάποιοι άλλοι νιώθουν συγκίνηση μόνο όσον αφορά συγκεκριμένα θέματα - που καθορίζονται από τις τραυματικές τους εμπειρίες, το παρελθόν, τα βιώματα και τις εμπειρίες τους.

Πιο συναισθηματικές είναι συνήθως οι γυναίκες, που η κοινωνία τούς δίνει περισσότερο το «δικαίωμα» να εκφράζονται. Επίσης, οι συναισθηματικοί άνθρωποι είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους κατάθλιψη (ανάλογα βέβαια και με τους εκλυτικούς παράγοντες, δηλαδή τα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή τους).

3. Drama queen

Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι συναισθηματικοί άνθρωποι -κυρίως οι γυναίκες- τείνουν να δραματοποιούν τα συναισθήματά τους χωρίς απαραίτητα να τα νιώθουν τόσο έντονα. Αυτοί οι άνθρωποι είναι συχνά ανώριμοι και εξαρτημένοι από τους άλλους και γι' αυτό μπορεί να φαίνονται σαγηνευτικοί σε κάποιους. Άλλωστε, η δραματοποίηση των συναισθημάτων είναι μία χειριστική μέθοδος που χρησιμοποιούμε οι άνθρωποι, κυρίως οι γυναίκες (στις οποίες είναι και πιο αποδεκτό από την κοινωνία).

Όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, έτσι και όσον αφορά στην εκδραμάτιση των συναισθημάτων, τα πράγματα μπορεί -σε σπάνιες περιπτώσεις- να φτάσουν στην παθολογία για κάποιους και τότε η εκδραμάτιση ονομάζεται δραματική ή οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας (Histrionic Personality Disorder). Οι ασθενείς αυτοί χαρακτηρίζονται από την κραυγαλέα, δραματική, ευέξαπτη και υπερδραστήρια συμπεριφορά τους με σκοπό την προσέλκυση της προσοχής. Επίσης, είναι συχνά ανίκανοι να διατηρήσουν βαθιές, μακροχρόνιες δεσμεύσεις σε μια σχέση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η συνδρομή ενός ειδικού μπορεί να αποδειχτεί πολύ βοηθητική.

4. Ζητείται ενσυναίσθηση

Σε κάποιες περιπτώσεις, δεν είναι απίθανο όταν μιλάμε για έναν ευαίσθητο άνθρωπο να εννοούμε αυτόν που έχει την ικανότητα να συναισθάνεται αυτά που νιώθει ο άλλος όχι επειδή είχε παρόμοια εμπειρία, αλλά επειδή έχει την ικανότητα να μπαίνει στη θέση του άλλου και να κατανοεί τα συναισθήματά του. Στα αγγλικά ο όρος περιγράφεται ως empathy, που στα ελληνικά μεταφράζεται ως ενσυναίσθηση, ενώ από την άλλη πλευρά υπάρχει και ο όρος sympathy, που περιγράφει το συμπάσχω. Ακόμη κι αν εκ πρώτης όψεως οι όροι μάς φαίνονται παρόμοιοι, εντούτοις ανάμεσά τους υπάρχει μεγάλη διαφορά.

Ο ευαίσθητος άνθρωπος, έτσι όπως εμείς τον περιγράφουμε στην καθημερινότητά μας, συμπάσχει, κάνει το πρόβλημα του άλλου δικό του, σαν να το ζει εκείνος, ενώ αυτός που έχει υψηλή ενσυναίσθηση αντιλαμβάνεται-κατανοεί το τι νιώθει ο άλλος μέσα από τα δικά του μάτια, χωρίς όμως και να υιοθετεί τον κόσμο του. Για παράδειγμα, χάνει ο φίλος μας κάποιον δικό του άνθρωπο.

Όταν έχουμε ενσυναίσθηση, καταλαβαίνουμε τι σημαίνει αυτό για εκείνον και δεν στενοχωριόμαστε σκεφτόμενοι τι θα σήμαινε για εμάς η απώλεια. Το συνηθισμένο είναι οι περισσότεροι να συμπάσχουμε και όχι να συναισθανόμαστε - αυτό μας συμβαίνει ενδεχομένως εξαιτίας της κουλτούρας μας, πιθανώς επειδή το πρώτο είναι πιο εύκολο από το δεύτερο. Είναι πιο εύκολο να συμπάσχουμε, γιατί αυτό δεν απαιτεί το να βλέπουμε το πρόβλημα μέσα από τα μάτια του άλλου (κατανοώντας απόλυτα ποιος είναι, ποιες εμπειρίες, ποια βιώματα έχει κ.λπ.), αλλά να το βλέπουμε μέσα από τα δικά μας (πώς θα νιώθαμε εμείς στη θέση του δηλαδή). Θα πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι η ενσυναίσθηση είναι μια δύσκολη υπόθεση.

Αυτή χρησιμοποιούν για να μας βοηθήσουν και οι θεραπευτές, που παίρνουν την απαιτούμενη απόσταση για να δουν τα πράγματα όπως τα βλέπουμε εμείς που έχουμε το πρόβλημα. Το ίδιο θα μπορούσαν να κάνουν και άλλοι επαγγελματίες που είναι επιφορτισμένοι με το καθήκον να βοηθούν τους συνανθρώπους τους, όπως οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι ιερείς, ακόμα και οι γιατροί.

Σε κάθε περίπτωση, αυτός που πετυχαίνει να συναισθάνεται δεν κατακλύζεται από συναισθήματα, δεν κάνει κριτική, δεν δίνει συμβουλές, και κατανοεί τα συναισθήματα των άλλων χωρίς να τα οικειοποιείται. Αντίθετα, αυτός που συμπάσχει κατακλύζεται από συναισθήματα, αλλά για διαφορετικούς λόγους από εκείνους που έχει ο άνθρωπος που βιώνει το πρόβλημα. Συνήθως συμπάσχουμε με προβλήματα που αναγνωρίζουμε, μπορούμε να κατανοήσουμε, έχουν συμβεί και σε εμάς, έχουν να κάνουν με τους φόβους και τις ανασφάλειές μας.

5. Υπάρχουν αναίσθητοι άνθρωποι;

Προφανώς ο όρος αυτός δεν γίνεται δεκτός από τους ειδικούς, οι οποίοι τονίζουν ότι τα συναισθήματα είναι ένα περίπλοκο ζήτημα. Σημαντικό ρόλο παίζει πώς έχουμε μάθει, συνηθίσει, αναγκαστεί να ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας. Έτσι, ένας άνθρωπος μπορεί -ως άμυνα- να έχει αναγκαστεί να καταπιέζει ή και βάζει στην άκρη τα συναισθήματά του και αργότερα ως ενήλικος να μην μπορεί πια να τα αναγνωρίζει, εκφράζει κ.λπ. και έτσι στους άλλους να φαίνεται «αναίσθητος». Από την άλλη πλευρά, αναίσθητος μπορεί να θεωρείται και κάποιος που είναι ψύχραιμος (και δεν εκφράζεται υπερβολικά) ή που δυσκολεύεται να εκφραστεί.

Βέβαια, υπάρχουν και κάποιες ακραίες μορφές ανθρώπων που έχουν έλλειψη συναισθημάτων, σε περιπτώσεις όπως ο συναισθηματικός αναλφαβητισμός και η αλεξιθυμία, που είχε περιγράψει ο διάσημος έλληνας ψυχίατρος Πέτρος Σιφναίος και μιλάει για τους ανθρώπους που δεν έχουν και δεν μπορούν να κατανοήσουν συναισθήματα και έτσι μοιάζουν διαφορετικοί, σαν εξωγήινοι. Μερικές φορές μάλιστα σε αυτούς τους ανθρώπους σωματοποιούνται τα συναισθήματα και αφού δεν μπορούν να τα εκφράσουν οι ίδιοι, τα εκφράζει το σώμα τους. Έλλειψη συναισθημάτων φαίνεται να παρουσιάζουν και όσοι έχουν αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, οι άνθρωποι δηλαδή που θα φτάσουν στην παραβατικότητα και θα συνειδητοποιήσουν ότι αυτό που κάνουν είναι παράνομο, αλλά δεν θα έχουν καμία ενοχή ή ίχνος μεταμέλειας.

6. Τι είναι το περιβόητο eq;

Πρόκειται για έναν πολυσυζητημένο όρο με διάφορους ορισμούς, που περιγράφεται πολύ επιτυχημένα μέσα από μία ρήση του Αριστοτέλη που λέει: «Ο καθένας μας μπορεί να αισθανθεί θυμό, αλλά το να θυμώσει με το πρόσωπο που πρέπει, τη στιγμή που πρέπει, στο βαθμό που πρέπει, με τον σωστό τρόπο, δεν είναι εύκολο». Έτσι, οι άνθρωποι με υψηλό EQ είναι αυτοί που αντιλαμβάνονται και εκφράζουν σωστά τα συναισθήματα και καταφέρνουν να τα κάνουν να δουλέψουν γι' αυτούς.

Αυτοί διαθέτουν τα παρακάτω βασικά χαρακτηριστικά:

- Έχουν καλύτερη δυνατότητα αντίληψης των συναισθημάτων, τόσο των δικών τους όσο και των άλλων (ενσυναίσθηση). Μάλιστα, μπορούν να κατανοήσουν συναισθήματα και από την εξωλεκτική επικοινωνία, π.χ. από τη γλώσσα του σώματος, το ύφος, τις γκριμάτσες του συνομιλητή τους, και επίσης αντιλαμβάνονται καλά τα έργα τέχνης.

- Έχουν την ικανότητα να χρησιμοποιούν με αντικειμενικότητα τα συναισθήματα και να ξεχωρίζουν ποια πληροφορία είναι χρήσιμη και ποια όχι.

- Κατανοούν τα συναισθήματα και το από πού προέρχονται. Επίσης, μπορούν να ελέγχουν και να διαχειρίζονται, να ρυθμίζουν και να εκφράζουν κατάλληλα τα συναισθήματά τους.

- Είναι ψύχραιμοι και έχουν θετική στάση απέναντι στη ζωή.

Χαρακτηριστικά, μπορούμε να περιγράψουμε κάποιους τύπους ανθρώπων σε σχέση με το EQ τους.

Έτσι:

Ο άνδρας που έχει υψηλό EQ είναι κοινωνικά ισορροπημένος, εκδηλωτικός, δεν φοβάται να εκφράσει τα συναισθήματά του, είναι πρόσχαρος, ελεύθερος από φοβίες και σκέψεις άγχους, έχει την ικανότητα να αφοσιώνεται σε ανθρώπους ή σκοπούς, αναλαμβάνει ευθύνες, είναι τρυφερός και δοτικός στις σχέσεις του.

Ο άνδρας με υψηλό IQ και χαμηλό EQ είναι πεισματάρης, ανέκφραστος, απόμακρος, ψυχρός.

Η γυναίκα με υψηλό EQ εκφράζει ευθέως τα συναισθήματα της, νιώθει και αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα τόσο τα δικά της όσο και των άλλων, είναι εκδηλωτική και κοινωνική, ευδιάθετη, αντιδρά καλά στο στρες, είναι αυθόρμητη και ανοιχτή στις εμπειρίες.

Η γυναίκα με υψηλό IQ και χαμηλό EQ εκφράζει εύκολα σκέψεις, ενδιαφέρεται πιο πολύ για τα πνευματικά ζητήματα, έχει υψηλή πνευματική αυτοπεποίθηση (εμπιστοσύνη στη νοημοσύνη της δηλαδή), είναι επιρρεπής στο άγχος, στις ενοχές, και δεν εκφράζει ανοιχτά τον θυμό της.

Γεννιόμαστε Ή γινόμαστε;

Όπως και σε πολλά άλλα σχετικά ερωτήματα, έτσι και σε αυτό δεν υπάρχει μία μόνη και ξεκάθαρη απάντηση. Η μία εξήγηση είναι ότι γεννιόμαστε με έναν συγκεκριμένο δείκτη ευαισθησίας και η άλλη εκδοχή ότι αυτό έχει να κάνει με το πώς επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες με βάση τα όσα έχουμε μάθει, τις εμπειρίες μας, την κουλτούρα μας, ακόμη και το φύλο μας (οι γυναίκες θεωρείται ότι είμαστε πιο ευαίσθητες) κ.λπ. Έτσι, κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι η ευαισθησία, η ενσυναίσθηση και το EQ καλλιεργούνται και άλλοι ότι είναι έμφυτα. Οι περισσότεροι πάντως πιστεύουν μάλλον στην αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι όποιοι τα έχουν έμφυτα μπορούν και να τα καλλιεργήσουν. Συχνά, μάλιστα, αυτοί οι άνθρωποι ασκούν ανθρωπιστικά επαγγέλματα, όπως για παράδειγμα του δασκάλου, του ψυχοθεραπευτή, του λογοθεραπευτή, του εργοθεραπευτή κ.ά.

Από την Άννα Δάλλα με την συνεργασία της κ. ΠΑΝΩΡΑΙΑΣ ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΥ, Ψυχολόγου-γνωσιακή συμπεριφορική και συστημική ψυχοθεραπεύτρια και υποψήφια διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης.

Πηγή: vita.gr