H 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως παγκόσμια ημέρα κατά της βίας στα σχολεία. Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός συνοψίζονται με σύγχρονους όρους και μετά από επιστημονικές προσεγγίσεις στη λέξη school-bullying. Την ημέρα αυτή οι σχολικές μονάδες οφείλουν να αφιερώσουν 2 τουλάχιστον διδακτικές ώρες προκειμένου οι μαθητές κάθε βαθμίδας να πληροφορηθούν, να ευαισθητοποιηθούν, να δράσουν προκειμένου να αντιμετωπιστούν και να περιοριστούν οι εκδηλώσεις βίας στο σχολικό περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια η ενημέρωση παιδιών, γονέων και εκπαιδευτικών σχετικά με το school-bullying είναι συχνή. Η καταστολή όμως του συγκεκριμένου προβλήματος δεν έχει επιτευχθεί. Αντιθέτως, απασχολεί καθημερινά και έντονα το σχολικό περιβάλλον. Η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί συντονισμένη δράση και δεν περιορίζεται στο κομμάτι της ενημέρωσης. Η αρχή σίγουρα είναι το «ήμισι του παντός», η ενημέρωση όμως σε καμία περίπτωση δεν ανακουφίζει τις πληγωμένες παιδικές ψυχές…
Από τα «Χτυποκάρδια στα Θρανία» και την εποχή της «Αθωότητας» περάσαμε στις μέρες του school-bullying. Σχολικές αίθουσες και αυλές γίνονται στις μέρες μας τόπος κραυγής, πόνου και αγωνίας για πολλούς μαθητές. Λέξεις και έννοιες άγνωστες μέχρι πριν στη σχολική κοινότητα, παιδί-θύμα, παιδί θύτης, παράβαση, παρενόχληση, βία σωματική, βία λεκτική, εξαναγκασμός, τρομοκρατία, σχολική άρνηση και φοβία… Βίαιοι και πληγωμένοι μαθητές σήμερα, βίαιοι και πληγωμένοι μελλοντικοί πολίτες! Και μάλλον μια τέτοια διαπίστωση ζητάει άμεσες και αποτελεσματικές λύσεις.
Το πιο σημαντικό βήμα προκειμένου να κατανοήσουμε το φαινόμενο του bullying, ώστε να το κατανοήσουν ορθά και τα παιδιά με τη σειρά τους, είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε και να αξιολογούμε σωστά κάθε περιστατικό. Είναι συχνές οι περιπτώσεις όπου γονείς λόγο υπερ-ευαισθησίας ή λανθασμένης πληροφόρησης σπεύδουν να χαρακτηρίσουν ως περιστατικό bullying ένα συνηθισμένο καυγά, διαπληκτισμό ή ανταλλαγή αρνητικών σχολίων μεταξύ μαθητών, τη στιγμή που την αμέσως επόμενη ημέρα τα ίδια παιδιά λειτουργούν και πάλι φυσιολογικά στο σχολικό περιβάλλον. Οι μαγικές λέξεις που ορίζουν το φαινόμενο και στις οποίες πρέπει να εστιάζουμε είναι η συχνότητα και η επανάληψη.
Ο εκφοβισμός στο σχολείο, όπως άλλωστε και σε άλλα κοινωνικά πεδία, μπορεί να εκδηλωθεί με τη μορφή φυσικής (σωματικής) αλλά και λεκτικής βίας με σοβαρές επιπτώσεις, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, τόσο στον ψυχισμό όσο και την κοινωνική συμπεριφορά ενός παιδιού. Συχνές εκδηλώσεις σχολικής βίας αποτελούν χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί, φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές, εκβιασμοί, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, κλοπές, σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες. Όλα τα παραπάνω συνιστούν μορφές νεανικής παραβατικότητας και οφείλουν να αντιμετωπίζονται. Όσο σκληρό και άδικο είναι να υποφέρουν κάποια παιδιά από συμμαθητές σε μια τόσο ευαίσθητη ηλικία, άλλο τόσο σκληρό είναι ίσως να χαρακτηρίζονται οι συνομήλικοι τους ως «παραβάτες» την ίδια στιγμή . Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε ορθά το πρόβλημα δεν πρέπει να εστιάζουμε μονομερώς στα παιδιά θύματα του σχολικού εκφοβισμού , αλλά να διερευνηθούν και οι αληθινές αιτίες που ωθούν τα παιδιά θύτες σε αυτές τις πράξεις. Το πρόβλημα δεν έχει δύο πλευρές, αλλά μία και μοναδική , «θύματα» είναι όλα τα παιδιά που εμπλέκονται, από όπου κι αν προέρχονται , επομένως οι όποιες ενέργειες και δράσεις αντιμετώπισής του , πρέπει να έχουν στο κέντρο τους τη μόνο λέξη «παιδί».
Κάθε κοινωνία και εκπαιδευτικό σύστημα έχει τα δικά του χαρακτηριστικά που φυσικά ορίζονται από σύνθετους παράγοντες. Η σχολική βία διαφέρει σε κάθε χώρα και αλλάζει μορφές. Ο σχεδιασμός αντιμετώπισης και πρόληψης δεν είναι «συνταγή» με γενικές πρακτικές και εφαρμογές. Απαιτεί την συνεργασία πολλών και διαφορετικών φορέων, αλλά κυρίως των ίδιων των μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών.
Η πρόληψη πρέπει να στοχεύει στην ψυχοκοινωνική υγεία και ανάπτυξη ων παιδιών, ιδιαίτερα στις σύγχρονες κοινωνίες και συνθήκες ζωής όπου οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες και αλλαγές, όπως η μετανάστευση, η αλλαγή σε παραδοσιακές αξίες και θεσμούς, η έλλειψη κοινωνικών στηριγμάτων επιτείνουν το πρόβλημα. Η συνεχής εκπαίδευση και κατάρτιση του εκπαιδευτικού προσωπικού σε σχέση με το ζήτημα είναι επιτακτική όπως και η θέσπιση ενός ισχυρού πλαισίου κανόνων τους οποίους οφείλουν οι μαθητές να γνωρίζουν και να τηρούν. Το σύγχρονο σχολείο άλλωστε διαδραματίζει σήμερα ένα σύνθετο ρόλο που δεν περιορίζεται μόνο στην προαγωγή της μάθησης αλλά εξίσου στην σωστή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών.
Ο διάλογος στο οικογενειακό περιβάλλον βοηθάει και πρέπει να είναι συχνός. Η απλή ερώτηση του τύπου «πως πήγε το σχολείο σήμερα;» όσο κοινότοπη κι αν είναι πρέπει να είναι τακτική και να γίνεται η αρχή ενός ουσιαστικού διαλόγου μεταξύ παιδιού και γονέων. Έχει διαπιστωθεί πως πολλά από τα παιδιά εκείνα που έπεσαν θύματα εκφοβισμού δεν θα είχαν υποστεί κάτι τέτοιο εάν έβρισκαν το θάρρος ή τους είχε ζητηθεί να μιλήσουν εγκαίρως. Αν παρ’όλα αυτά παρατηρηθούν σε ένα παιδί κατάθλιψη, εσωστρέφεια, θυμός, άγχος, κακή απόδοση στα μαθήματα, ανασφάλεια, τάσεις εκδίκησης, άρνηση για το σχολείο, τότε είναι που η οικογένεια, εκπαιδευτικοί και ειδικοί θα πρέπει να παρέμβουν.
Οι προτάσεις αντιμετώπισης σε σχέση με το σχολικό εκφοβισμό είναι πάρα πολλές. Η συζήτηση γύρω από το πρόβλημα διανύει ήδη δεκαετίες και δεν είναι πρόσφατη. Σίγουρα λίγες ώρες σχολικής ενημέρωσης και δράσης δεν αρκούν τη στιγμή που τα περιστατικά αυξάνονται σε καθημερινή βάση και το σχολικό περιβάλλον είναι σε θέση αδυναμίας να τα αντιμετωπίσει. Η ενημέρωση που έχει ξεκινήσει στα σχολεία οφείλει να γίνει συστηματική και οι δράσεις προγραμματισμένες και συντονισμένες. Τα σχολεία μας είναι πλέον πολύ-πολιτισμικά. Η κρίση σε τομείς όπως η οικονομία, και ο πολιτισμός, η κρίση θεσμών και αξιών, έχουν άμεσο αντίκτυπο στο σχολικό περιβάλλον. Δεν είναι τόσο τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού τα οποία πρέπει να ξεχωρίζουμε, αλλά να κατανοήσουμε πως η βία είναι μια κοινωνική μάστιγα που δεν γεννιέται μέσα στο σχολείο, αλλά μεταφέρεται στο χώρο αυτό από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο κάθε εποχής. Και η δική μας εποχή περισσότερο από κάθε άλλη χαρακτηρίζεται από μορφές τόσο «ορατής», όσο και «αόρατης» βίας.
Το σχολείο θωρακίζεται από το κάθε τι που εμποδίζει την ομαλή, δημοκρατική και ειρηνική λειτουργία του, όχι μέσα από μεθόδους αστυνόμευσης και τιμωρίας αλλά κυρίως μέσα από τη συλλογική επιθυμία και πρακτική των ίδιων των μαθητών να εξαλείψουν τη βία από το δικό τους χώρο. Μικροί – μεγάλοι εν δράση λοιπόν! Γιατί πολύ απλά όταν το σχολείο εκπέμπει σήμα κινδύνου, αυτό είναι ένα σήμα που δεν επιτρέπεται κανείς να αγνοήσει…
Έφη Καλλιμάνη – Κοινωνιολόγος
* Πρώτη δημοσίευση – Μάρτιος 2013
Σχετικό περιεχόμενο: Αρθρογραφία, Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου